بانی

درمتون وكتب تاریخی ذكری از بانی ومؤسس بنا نیامده است .

منابع تاریخی

این مسجد خارج از حصار یزد، نزدیك آب انبار قرارداشته و مسجدی ساده شامل تابستانخانه وگرمخانه می‌باشد. پوشش داخلی گچ اندود  می باشد.

بر سردر ورودی مسجد ونیز بالای محراب آن دوشبكه از كاشیهای آبی رنگ سده نهم هجری قراردارد كه در نوع خود بی‌نظیر می‌باشد. نمای خارجی مسجداندود كاهگل دیده می‌شود.برفراز محراب نیز بادگیری بوده كه هم اكنون ویران شده است .

مشخصات

بنای اولیه مسجد تخریب شده است وتنها مناره گلی آن به صورت یادگارهای به‌جای مانده از دوران گذشته برفراز مسجد خود نمایی می كند. مسجد باغ گندم متعلق به یكی ـ دودهۀ پیش است كه ورودی آن در جبهه‌ی جنوبی قرار دارد.سردر (‌پیشخوان ) مسجد مزّین به كاشی معرّق با نقوش گل وبوته اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی بوده وبر لچكی های سردر مسجد اسماء خدا منقور شده وسه گوشۀ آن به خطّ ثلث كتیبه شده است . مسجد باغ گندم از یك شبستان نوساز و صحن تشكیل شده ، كه دارای سقف و طاق وتویزه ای می‌باشد.داخل شبستان مسجدنیز با گچ اندود شده و ازاره شبستان تا ارتفاع حدود یك متر با سنگ پوشیده است .شبستان دارای شش ستون قطور با اندود گچ می باشد . این مسجددارای سه محراب می‌باشد.كه محراب اصلی مزین به كاشی معرق با نقوش اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی است. بر قاب محراب سوره توحید بر پیشانی آن سوره فلق وبر دوسوی آن سوره« الكافرون» و«الناس» به خطّ ثلث كتیبه شده وبر ترنجی كاشی محراب ، (( لا اله الا الله ومحمد رسول الله)) نوشته شده وزیر آن عبارت  (( به یاد حاج شیخ احمد علی ابهت ))  حك گردیده است.دو محراب دیگر نیز  به صورت تزئینی دیده می‌شود. 

پشت بام مسجد وصحن مسجدآجر فرش است . بر فراز بام مسجد یك مناره گلی ساده به چشم می خورد .صحن مسجد در ضلع شمالی و وضوخانه وسرویس بهداشتی آن درداخل صحن مسجد قرار دارد .
 

خارج از مسجد، بررویف دیوار (روبه‌روی آن، جنب آب انبار باغ گندم ) سه لوحه قبر بدین صورت است. ‌

1ـ لوحۀ گچی به شكل خاص به اندازه 43 * 69 كه قسمت باریك شده آن 26 سانتی متراست با كتیبه ای به خطوط نسخ وكوفی

متن

خطوط كوفی كه به ظاهر آیۀ قرآنی است ، ولی خوانا نیست .

دوره

به خط نسخ آمده :«هذا قبر مولانا وصاحب المعظم المرحوم المغفور السعید الحافظ والقراء والزاهد والعابد زین الحاج والحرمین حاجی زین الدین علی بن معز الحاج والحرمین نجم الدین محمود بن شیخ زاهد زین الدین علی شاه بنده الیزدی فی تاریخ ثامن عشررمضان لسنه اثنین وثمان وسبعمائه.»

2ـ لوحۀ كاشی به اندازه 36 * 28 سانتیمتر به خط نستعلیق مربوط به قبر ابوالحسن این متوفی در1044 .

مرا دلی است زجور سپـــــــــهر كجرفتار

هـزار بار زمـــــــانی به خویــش پیچــیده

زبس به چرخ فشاندیم اشـــك خون آلود

ستـــارها شــده چـون دیـــده رمـد دیــده

زخاك راهی می خواست توتیـــــا چشمم

سـرشكم آمد والمــاس ریخــت دردیــده

گهر زبحـــر چو بیرون رود نیــــاید بــــاز

خصــوص گوهــر یك دانــــه پســندیده

...       ...       بـزرگ وكوچـــك دل

كه همچـــو او نظــر روزگـــار كـم دیـده

دلـــم چو واقعــه دشــوار دید با من گفت

كرا اجــــل دگـــر از روزگــار بگـــزیده

...       ...       بود ســال فوت او گفتم

ابوالحســـــن زجهــــان رفتـــه كام نادیده

3ـ لوحۀ كاشی قبر مورّخ 1083 وبه خطّ نستعلیق كه عمل میرزا جان است واین شعر كتابه آن است :

فغـــان زكیــــــنه ورزی گردون فتـــنه زا

فریـــاد از ستمــــگری چــــــرخ بی وفــا

آقـــا ابو[ا] لبقــــا ثمـــــر نورس كمــــال

از سنــــگ حـــادثه شـــد كشتـــه جفـــا

سوراخ شــــد ...    ... بیــداد و اوفتاد

چشـمش به خاك راه چـــو در گـــرانبـها

ازدیده خـــون دل ز غمش جوش می زند

همچشــمی جراحـت او كـــرده چشــم ما

هرگــز كســـی ندیــده چنـین نا امیـــدی

تا در زمــــانه یــاس ز پـــی داشتــــه رجا

هرگـز به طعمــه گنــج بقـایی چنین نیافت

تا گـور باز كرده دهـن همــــچون اژدهــا

تا كـــرده زه كمـــان قـــد انـداز روزگـار

زیـن سان نیــــافته هــدفی نــاوك قضـــا

هركس شنــید این خــــبر جــانگـــداز را

بی اختــــیار ســــر زد ازو وا مصیـــبتـــــا

از دیده خــون فشـــاند كواكــب ز داغ او

قـــد سپــــهر گشتـــه ازین بــارغم دو تا

گل زین قضــــیه پیــرهن صبــر چاك زد

شد عندلیـــب مرثیــه  خـــوان اندرین عزا

ترسم خـــــــانه طــــــاقت رســـد به آب

گریه گر سیـــل بر ســرآب است این بنــا

لخت دلی ...   ...       غـــرق خـــون

دامــان  ماتمی   شده   صحـــرای كـــربلا

گیسو بریده زهره وماتم گرفته است

گوش سپــــهر كر شـده زین نوحه و صدا

دلها ز دست هند جگر خوار شد كباب

خاك  سیــــاه  بر سر این  تیره گــون  لقا